چاه به جای قنات / سیاستی که شکست خورد

خشکسالی و نیاز مبرم به آب در استان کرمان که رونق اقتصاد آن بر پایه ی کشاورزی است ، تامین آب برای کشاورزی را به چالشی مهم و حیاتی تبدیل کرده است. به گزارش “صدای زرند”، در سالهای گذشته سیاست چاه به جای قنات باعث شد کشاورزان و مالکان قنوات به محض کم آب شدن […]

خشکسالی و نیاز مبرم به آب در استان کرمان که رونق اقتصاد آن بر پایه ی کشاورزی است ، تامین آب برای کشاورزی را به چالشی مهم و حیاتی تبدیل کرده است.

صدای زرند

چاه به جای قنات / سیاستی که شکست خورد

صدای زرندبه گزارش “صدای زرند”، در سالهای گذشته سیاست چاه به جای قنات باعث شد کشاورزان و مالکان قنوات به محض کم آب شدن قنات و یا خشک شدن آن به جای احیا، مجوز حفر چاه عمیق بگیرند و با نصب موتورهای برقی به کشاورزی بپردازند.

این امر سبب پایین رفتن سطح آب های زیر زمینی، شور شدن چاه ها، صرف هزینه های فراوان برای نگهداری از موتور پمپ و پرداخت هزینه های سر سام آور برق و گازوئیل شد.

استان کرمان خاستگاه قنات در تاریخ تمدن بشر

محمد برشان تا کنون تالیفات، تحقیقات و مطالعات فراوانی در مورد تاریخ آب و آبیاری استان کرمان، معماران بی نشان (کاریزگران کرمان )، سفرنامه آب ها، آب ها و اندیشه ها، پیشینه قنات در تاریخ ایران، تاریخ آب و زمین در ایران داشته و تاکنون بیش از ۲۰۰ مقاله و گزارش پیرامون آب، آبیاری، قنات، تاریخ آب و کشاورزی ارائه داده است.

این نویسنده و کارشناس تاریخ آب و آبیاری، از قنات به عنوان بهترین راه نجات از خشکسالی های چند ساله استان یاد می کند و حفظ و احیای قنوات را امری حیاتی در رونق اقتصادی استان می داند.

نخستین قنات جهان در کرمان متولد شده است

تحقیقات و بررسی‌های انجام شده نشان می دهد، شیوه آبیاری با قنات نخستین بار توسط مردمی که در محدوده‌ی جغرافیای ایران زندگی می‌کرده‌اند ابداع شده است.

قنات یک اختراع ایرانی است که کاملاً با وضعیت اقلیم و طبیعت ایران هم‌آهنگ است. نخستین قومی که در ایران به ساختن قنات دست زدند کرمانی‌ها بودند.

به گفته‌ی ابن فقیه همدانی، کرمان زادگاه قنات است و تمامی جهانگردانی که به کرمان سفر کرده‌اند از قنات‌های کرمان نام برده‌اند.

در شهر کرمان و حومه‌ی آن حدود ۷۰ رشته‌ی قنات وجود داشته است، بنابر تحقیقات برشان نخستین قنات ایران و جهان قنات مادین شهداد است که قدمت آن به تمدن آراتا در شهداد باستان می‌رسد، این قنات هنوز هم جریان دارد.

در همه جای ایران قنات دیده می شود

عمیق ترین قنات که قدمت آن به ورود آریایی ها باز می گردد قنات قصبه در گناباد است. مادر چاه این قنات ۳۵۰ متر عمق دارد، طولانی ترین قنات در یزد است، طول قنات زارچ به ۱۲۰ کیلومتر می رسد و تعداد چاههای آن ۲ هزار و ۲۱۱ حلقه است که عمری سه هزار ساله دارند.

قدیمی ترین قنات ها در مناطق شهداد و بم حفر شده اند، قنبر آباد شیخ بم همزمان با شروع کار ارگ بم حفر شده و قدمت قنات مادین شهداد به زمان مادها می رسد.

بیش از ۳۵۰ قنات در شرق استان کرمان وجود دارد

از میان قنوات می توان به قنات های پر آبی مانند قنات پاکم در نزدیکی بم واقع در روستای پاکم، قنات دهشتر در بم و قنات رستم آباد علی چاروک در ریگان اشاره کرد.

برشان، این کارشناس آب و آبیاری استان گفت: در کل کشور برای کشاورزی از کل منابع آبی فقط ۱۲ درصد از آب قنات استفاده می شود اما در شرق استان بیش از ۳۹ درصد آب کشاورزی از آب های قنوات استفاده می شود.

قنوات استان در راه ثبت ملی و جهانی

کارشناس تاریخ آب وآبیاری استان با اشاره به ثبت قنوات در فهرست آثار ثبت ملی و ثبت جهانی خاطرنشان کرد: قنات های دشتر، قنبر آباد شیخ و قاسم آباد بروات قنات کهن شهر سیرجان، قنات خورند راور، قنات داوران رفسنجان، قنات رستم آباد علی چاروک ریگان و قنات ده ملک کوهبنان جزء قنات هایی هستند که پرونده آنها در حال تکمیل شدن برای ثبت ملی است.

برشان از آماده بودن پرونده قنات فرمیتن ماهان برای ثبت جهانی خبر داد و گفت: به زودی شناسنامه قنات جوپار توسط یونسکو صادر و درمحل این قنات نصب می شود.

وی افزود: تا کنون در کشور ۶ قناتِ گناباد، اردستان اصفهان، اراک، آذربایجان و چوپار کرمان ثبت جهانی شده اند.

شورای عالی قنات در آستانه تشکیل است

این پژوهشگر، از تشکیل شورای عالی قنات در استان کرمان خبر داد و گفت: اساسنامه این شورا تدوین شده است و به زودی برای حفظ و مرمت قنوات و احیای قنوات تشکیل می شود.

وی تشکیل این شورای عالی را برای قنوات استان حیاتی خواند و افزود: در همین راستا تهیه نقشه قنات های شهر های استان در حال تهیه است.

برشان با بیان اینکه تهیه این نقشه سبب می شود ساخت و ساز ها در حریم قنوات صورت نگیرد، تصریح کرد: تا کنون نقشه شهر کرمان با بیش از ۷۰ قنات تهیه شده و نقشه زرند نیز در حال تهیه است.

اکوتوریسم قناتی در کرمان شکل می گیرد

برشان اقدامات انجام شده در زمینه قنات را زمینه مناسبی برای ایجاد یک اکوتوریسم قناتی در استان کرمان و جذب گردشگران داخلی و خارجی برای بازدید از قنوات و سازه های آبی آنها، نحوه حفر و نظام های تقسیم آب دانست و خاطرنشان کرد: برای بسیاری از گردشگران خارجی ایجاد این نظام آبی بی نظیر در این کویر خشک و کم باران حیرت آور و همواره قابل تحسین بوده است.

شهرستان نرماشیر به زودی به عنوان مرکز مقنی های استان معرفی می شود

وی از وجود بیش از ۶۵ مقنی فعال در زمینه حفر، لایروبی و نگهداری قنوات در شهرستان نرماشیر خبر داد و افزود: این تعداد مقنی در سراسر استان نسل به نسل و سینه به سینه این حرفه را از پدران به فرزندان انتقال داده اند و هم اکنون مشغول به فعالیت در قنوات هستند.

پرشان یادآور شد: به زودی با هماهنگی صورت گرفته با اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان، این شهرستان به عنوان پایتخت مقنی های استان معرفی می شود.

قنات ها موفق تر از موتورپمپ ها و چاه های عمیق

آنها که امروز تلمبه های ساخت خارج را مشغول آب کشی در دشت های ایران می بینند شاید اهمیت قنات را فراموش کنند اما آنان که به تاریخ این مرزو بوم وابسته اند می دانند که این لوله های آب باریک که درون خاک جریان دارد چه سرمایه بزرگی برای این مردم بوده اند.

بیش از سه هزار سال است که این رشته های باریک، مایه حیات را به روی خاک رسانده و گل لاله، گندم،‌ جو، سیب، خرما و پسته پرورانده اند.

اگر قنات نبود…

برشان معتقد است اگر قنات نبود شاید شهری مثل کرمان تشکیل نمی شد و یا اینکه شهر های بم، سیرجان، رفسنجان، راور، ریگان و… به وجود نمی آمدند، هنوز هم در استان کرمان قنات های بسیاری وجود دارد و شگفتی های قنات در این استان بسیار است.

قنات ها به مانند رگ های کویر همواره حیات، نشاط و آبادی را در جان تشنه اش می دواند و گاه قدمتی به درازای تاریخ دارند و شاهدی بر سخت کوشی پیشینیان ما در آبادانی این سرزمین هستند.

و اکنون با وجود خشکسالی ها ی اخیر و پایین آمدن سطح آبهای زیر سطحی حفظ و احیای قنوات در رونق اقتصادی این سرزمین ضروری به نظر می رسد.

…………………………………….

گزارش از : علیرضا خواجه نظامی

منبع: باشگاه خبرنگارانِ

…………………………………….