یادداشتی در تحلیل کتاب «خاطراتی از وقایع انقلاب‌اسلامی در زرند»

چند سال پیش پژوهشکده فرهنگ اسلام و ایران دانشگاه شهید باهنر کرمان تصمیم داشت با دعوت از خانم دکتر منصوره اتحادیه (دکترای تاریخ، مؤلف و مصحح کتاب‌های متعدد)، ضمن برگزاری نشستی تخصصی در زمینه شیوه و سبک تاریخ نگاری زنده یاد دکتر باستانی پاریزی، مراسم تجلیلی نیز از ایشان برگزار نماید.

صدای زرند – مجید نیک‌پور: بنده به دلیل افتخار شاگردی، همکاری و مراوده زیاد با ایشان، مأمور شدم به هر طریقی ایشان را به این جلسه بیاورم. اما دکتر که می‌دانست اصل قضیه از چه قرار است و از طرفی نمی‌خواست دل شاگردش را بشکند، با مهربانی به من گفت: فلانی به هزار دلیل نمی‌توانم بیام.

وقتی از ایشان خواستم یکی از دلایل خود را بگویند. گفت: مهم‌ترین دلیلش این است که اگر بخواهند کار مرا جداً نقد و بررسی کنند، اولاً حضور من شاید باعث حجب و حیای نقادان قرار گیرد و آن طور که دلشان می‌خواهد نتوانند کار مرا نقد کنند. در ثانی اگر منتقدی به این مسئله هم توجه ننمود و آثار مرا نقد کرد، آن وقت شاید این امر برایم سنگین آید، و بر فرض محال، اگر بخواهند از این شیوه و سبک تقدیر کنند، این مهم هم باعث غرور کاذب در من خواهد شد. به هر حال با این ترفند دکتر باستانی پاریزی به مانند همیشه از آمدن به جلسه تجلیل و بزرگداشت خود خودداری نمود.

این خاطره را از این جهت گفتم که نقد کتاب «خاطراتی از وقایع انقلاب اسلامی در زرند» و صحبت کردن در خصوص آقای مهدی سهرابی زرندی برای من موقعیتی شبیه حکایات دکتر باستانی پاریزی به وجود آورده؛ چرا که گذشته از آشنایی و مراوده دو دهه با ایشان و اطلاع و اشراف به سطر به سطر این اثر، اگر بخواهم صحبتی در مورد نقاط منفی و ضعف کتاب داشته باشم ـ به رغم آن که از روحیه و منش نویسنده کتاب اطلاع دارم و می‌دانم از این کار استقبال خواهد نمود ـ مشکل این است که به تعبیری بایستی خودم را نیز مشت و مالی بدهم. چرا که مثلاً بنده مشاور تاریخی ایشان در این اثر بوده‌ام، و اگر بخواهم نقاط مثبت کتاب را بگویم، گویی از خود تعریف کرده‌ام.

به هر حال انتخاب این کتاب در چهارمین جشنواره آثار و تولیدات مراکز استان‌ها و تولیدات حوزه هنری ایران، به عنوان اثر برتر و اهدای دیپلم افتخار، تندیس و کسب رتبه برگزیده در عرصه پژوهش و تحقیق، بهانه‌ای شد تا نه به عنوان مشاور طرح و ویراستار، بلکه به عنوان کسی که سال‌ها با نحوه کار مؤلف کتاب آشنایی داشته و به ویژه با این کتاب چندین سال سر و کار داشتم، چند سطری در خصوص آقای سهرابی و این کتاب بنویسم.

یکی از خصوصیات‌ بسیار خوبی که من در شخصیت مؤلف این مجموعه دیدم و این مهم باعث ارتباط و مراوده بیشتر مابین ما گردیده، سخت‌کوشی قابل تحسین ایشان است. در توضیح این مطلب باید ذکر کنم از آنجایی که بنده در طول سالیان گذشته با نویسندگان و محققین زیاد کرمانی و غیر کرمانی مراوده داشته و در زمینه‌های مختلف با آنان همکاری داشته‌ام؛ اغلب آن دوستان، تنها دغدغه و خواسته‌شان، انتشار سریع اثرشان بوده و بس. اما این روحیه در آقای سهرابی وجود نداشته و ندارد. چرا که اولین ارتباط کاری ما به انتشار و تصحیح کتاب «از زراوند تا زرند» برمی‌گردد، و خوب در خاطر دارم ایشان آنچه برایش مهم بود، انتشار اثری کامل و بی نقص بود و بارها به رغم مشکلات به وجود آمده، تغییرات و اصلاحات بنیادین را قبول نمود و آن اثر مکتوبی که روز اول برای برای نشر آماده نموده بود، پس از چهار سال با تغییرات و اصلاحات زیاد منتشر گردید.

تعلق و عشق، و به تعبیری صحیح‌تر، تعصب و شیفتگی زیاد مؤلف به زرند، تاریخ، فرهنگ و مردم زادگاهش، از دیگر ویژگی‌های شخصیتی اوست. این مهم اگر چه در برخی موارد در قضاوت و بیان مطالب تأثیر منفی دارد اما به حق این خصلت خود عاملی شده تا آقای سهرابی بی هیچ چشمداشتی و خستگی، تنها به عشق و علاقه به زادگاه خود با سخت کوشی مثال زدنی کار تحقیقی در خصوص زرند را پیگیری نماید.

داشتن پیشینه‌ای طولانی در عرصه روزنامه‌نگاری و تهیه خبرهای انتقادی حتی به قیمت درگیری با مسئولان رژیم گذشته توسط ایشان و پدرش مرحوم حسن سهرابی زرندی، از ویژگی‌های مثبتی است که در تدوین و انتشار این چند اثر بسیار به او کمک نموده و هر چند آثار وی عموماً در حیطه تاریخ نگاری توصیفی است، اما با تصویر و توصیف خوب و دلنشین روایات، زمینه تحقیق و پژوهش بیشتر دیگر همشهریان و علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ زرند را فراهم آورده است.

به هر حال به رغم دیگر خصوصیات قابل توجه مؤلف، بدین مختصر بسنده نموده و اشاره‌ای به تازه‌ترین اثر انتشاراتی ایشان خواهم داشت.

کتاب «خاطراتی از وقایع انقلاب اسلامی در زرند» اگر چه به اذعان خود نویسنده، دارای کمبودها و نواقصی است اما این اثر در نوع خود کاری ارزشمند و مؤثر محسوب می‌گردد. در بیان این مدعا می‌توان به کتاب «انقلاب اسلامی در کرمان» اشاره نمود که توسط دو نویسنده و با سرمایه‌گذاری قابل توجه دولتی منتشر گردیده است. این مجموعه که به ادعای عنوان و مقدمه نویسندگان کتاب، در برگیرنده مسایل و رخدادهای انقلاب اسلامی در شهر کرمان است، به مدد استفاده از آرشیو اسناد و عکس‌های سازمان اسناد و کتابخانه ملی کرمان منتشر گردیده است.

گذشته از انبوه اشکالات فاحش تاریخی، سندی، متنی و… برای مرکز استانی که به عنوان پایگاه رخدادها و وقایع انقلاب استان کرمان محسوب می‌گردیده، تألیف کتابی در کم‌تر از ۳۰۰ صفحه بسیار ناامید کننده می‌نماید. هر چند تعداد صفحات کتاب هیچ ملاک خوبی برای قضاوت آن محسوب نمی‌گردد اما با تورقی در کتاب مزبور می‌توان پی برد که به هیچ وجه چارچوبی برای کتاب طرح نشده و تنها به اسناد موجود در سازمان اسناد و افرادی خاص اکتفا شده است و به تعبیری ساده‌تر، از این مجموعه به هیچ وجه نمی‌توان نه تنها به عمق و جزئیات، بلکه حتی به کلیات روند انقلاب اسلامی در کرمان پی برد.

هر چند کار اصلی بنده نقد کتاب انقلاب اسلامی در کرمان نیست، اما بحث این مجموعه را پیش آوردم تا از این گذر به کار قابل تحسین آقای سهرابی در گردآوری مطالب کتاب انقلاب زرند پی ببریم. ایشان به رغم عدم دسترسی به اسناد دولتی و تنها بر پایه مصاحبه و به گفته امروزی‌ها «آرشیو شفاهی» و یا «تاریخ شفاهی» توانسته‌اند به مدد سخت کوشی و تعلق به رخدادهای مربوط به زرند، پای صحبت اکثر انقلابیون، مبارزین و حتی شاهدین رخدادها نشسته و از هیچ واقعه به ظاهر ساده هم بی توجه نگذشته و برای یکی از شهرستان استان کرمان، کتابی دو برابر کتاب انقلاب اسلامی کرمان تدوین نمایند.

از خصوصیات قابل توجه دیگر کتاب، ذکر یک واقعه و رخدادها از زبان، بیان و دیدگاه چند نفر از حاضرین و شاهدین آن واقعه است. همان گونه که می‌دانید همواره یکی از معضلات حوزه تاریخ شفاهی که در کم شدن استناد و اعتبار آن نیز نقشی اساسی داشته، امکان تحریف وقایع و رخدادها به دلیل ضعف قوه حافظه‌ی راوی، نقض قوه ادراک راوی و از همه مهم‌تر وجود اغراض شخصی، غفلت و تسامح است. لذا پرداختن به یک واقعه از زبان و بیان چند نفر می‌تواند از بروز این آفات جلوگیری نموده و حداقل این که پژوهشگران و محققین بعدی را با روایات مختلف آشنا نموده و زمینه تحقیقات تکمیلی را موجب می‌گردد. علاوه بر این کار مؤلف، ایشان جهت حفظ امانت داری و رعایت ذکر ارجاع، به طرزی وسواس گونه در بیان مشخصات مصاحبه‌ها، به ساعت و محل مصاحبه (مثلاً مصاحبه حضوری، ساعت سه و نیم جلوی بازار سهرابی، یا مصاحبه تلفنی، شنبه شب، ساعت هفت و سی و پنج دقیقه) نیز اشاره می‌نماید.

چندی قبل دوست بزرگوار و فرهیخته‎‌ام جناب آقای دکتر رضا کردی در یادداشتی ارزنده بر این کتاب مرقوم نمودند: «… این کتاب به مثابه خوراکی آماده و سرشار از داده‌های قابل بحث و گزاره‌های قابل تجزیه و تحلیل در اختیار محققان قرار دارد که با کاوش و امعان نظر در آن و ارتباط دادن انبوهی از داده‌های پراکنده، درکی نزدیک به واقع از آنچه در سال‌های گذشته در ایران گذشته است و به طور خاص بخشی کوچکی از یک کشور پهناور را تحت تاثیر قرار داده است، به دست آوردند. کتاب مذکور در حکم ماده خام ارزشمندی است که به کار یک تحقیق دانشگاهی نیز می‌آید…». آری همان گونه که به خوبی و دقت دکتر کردی فرموده‌اند، اگر چه محتوای کتاب در حوزه تاریخ نگاری تحلیلی نیست اما به مدد تسلط نویسنده به اصول ژورنالیستی، توانسته مصالح و مواد ارزشمند تحقیقات و پژوهش‌های مختلف حوزه‌های تاریخ، مردم شناسی و… دوران انقلاب اسلامی منطقه را مهیا نماید و امید آن که دیگر محققین و پژوهشگران زرندی، با تکمیل این اثر و واکاوی و تحلیل، آثاری ارزشمند منتشر سازنند.

به هر تقدیر، به رغم تغییرات زیاد و اصلاحات متعدد در این مجموعه به توصیه کارشناسان حوزه هنری تهران و دلخوری نویسنده از این اقدامات و حذف قسمت‌هایی از کتاب، این مجموعه می‌تواند یکی از آثار قابل توجه زرند و استان محسوب گردد و امیدوارم جناب آقای مهدی سهرابی در انتشار دیگر آثار ارزنده‌اش، یعنی «پیشینه شهرداری زرند و شورای اسلامی شهر زرند» که کاری ارزشمند است و همچنین تلاش در تجدید چاپ کتاب از زراوند تا زرند که اکنون با افزودن قسمت‌هایی چون پیشینه مطبوعات و شورای مشورتی زرند و… به آن، کاری مستندتر و غنی‌تر گردیده، موفق و مؤید باشد.

در پایان بجاست به نوبه خود از مسئولین فهیم زرند، به ویژه «حجت‌الاسلام ابراهیمی» امام جمعه محترم تشکر و قدردانی نمایم. چرا که چندی پیش در مراسم رونمایی از این کتاب، ایشان ضمن تاکید بر تداوم کارهای فرهنگی این چنین در زرند، به خوبی از این کتاب و کار ارزشمند مؤلف یاد نموده و آن طور که شنیده‌ام حتی در یکی از خطبه‌های نماز جمعه زرند نیز اشاره‌ای به کتاب «خاطراتی از وقایع انقلاب اسلامی در زرند» داشته‌اند.

                
                
انتهای پیام/