شهرستان زرند

قدمت تاریخی زرند+تصاویر

چنین برمی‌آید که زرند در سده‌های نخستین پس از ظهور اسلام یکی از بزرگ‌ترین و آبادترین شهرهای ایران مرکزی و جنوب شرقی بوده‌است

صدای زرند:زرند از شهرهای استان کرمان در جنوب شرق ایران است. این شهر مرکز شهرستان زرند است. جمعیت شهر زرند بنا بر سرشماری سال ۱۳۸۵ مرکز آمار ایران، بیش از ۵۴٬۷۴۵ نفر بوده‌است. فاصلهٔ شهر زرند تا کلانشهر کرمان ۷۵ کیلومتر است. این شهر در شمال غربی کلانشهر کرمان واقع شده‌است.

این شهرستان در شمال شرقی استان قرار گرفته و با استان یزد، شهرستان رفسنجان، شهرستان کرمان و شهرستان راور هم‌مرز است. جمعیت کل شهرستان زرند بنا بر سرشماری سال ۱۳۸۵ مرکز آمار ایران، برابر ۱۲۰٬۸۱۱ نفر است.

شهر زرند طبق مستندات تاریخی در چند صد سال پیش جمعیتی بالغ بر ۲۰۰ هزار نفر را شامل می‌شده که بیشتر در اثر عوامل طبیعی خصوصاً زلزله و سیل دچار افت جمعیتی شدیدی شده‌است.

 

بیش از سی قرن گذشته، نیاکان و اجداد شهری که قرنها آنرا با نام زرند می شناسیم. با آشنائی به تمدن بشری و با علم و اطلاع از موقعیت کهن بودن این دیار و پی بردن به قابلیت های با ارزش خدادادی و استفاده از ابزارها و پتانسیل های موجود شهرستان زرند، و استفاده از ابزارها و پتانسیل های موجود و اتکاء بر باورهای عقیدتی و فکری و پیروی از تدبیر و خرد جمعی، نام با مسماء و در خور شایسته زرند را بر این سرزمین نهادینه کردند.

 

آنچه مسلم است انگیزه سایر نامهای زرند یعنی زرنگ، زروند و زراوند که در سابق بر این سرزمین گذاشته شده در مجموع دارای یک معنی ریشه دار استخراجی و شناخته شده از وجود با ارزش ترین گرانسنگ دنیا یعنی زر بوده است.

زروند: ۲۵۴ سال بعد از میلاد مسیح (۱۷۵۴ سال قبل) زمانی که بندگان اهورا مزدا در شمال زرند متوجه رگه های زردفام طلا که سوسو زنان خود را نشان می دادند شدند. نام این شهر را (زروند) نهادند. بطوریکه از مکاتبات مسئولین مستخرجه معدن مذکور، به سردمداران حکومت وقت (ساسانیان) و اعلام وقایع و گزارشات مربوطه، مبنی بر مشکلات استخراج معادن طلا و سرب در شهرستان زرند و مس در کرمان استنباط می شود، آنها زرند را با نام (زروند) و کرمان را با نام (کارمانیا) می شناختند.

 

طلا و سرب استخراجی از ناحیه (زروند) به همراه مس (کارمانیا) را بدون انقطاع و با سرعت تمام بطرف کشورهای (آلبانیا) و (ایبریا) حمل می نمودند. از تحقیق سه نویسنده فرانسوی و آلمانی (ماریژان موله، هرتزفلد و رومن گیرشمن) که با سیر و سیاحت به تحقیق مناطق مختلف کشورمان پرداخته اند چنین پیداست، زمانی آنها در دوران مذکور، به منطقه زرند می رسند، نتیجه تحقیق خود را که مربوط به استخراج معادن مذکور می باشد در جلد چهارم کتاب (سرزمین جاوید) آورده اند. نویسندگان اروپائی در ابتدا، از استخراج سرب در زروند (زرند) و حمل آن به کشورهای مذکور نگاشته اند که پس از گذشت مدتی از صدور سرب، کاوشگران و معدنچیان پی به وجود یک معدن بزرگ طلا پی می برند و به میمنت این کشف بزرگ نام (زروند) را بر این شهر می گذارند.

 

از آنجائیکه تاراج گران خارجی با همکاری حکومت مداران خود کامه وقت، پی به مرغوب بودن نوع طلای کشف شده در زروند (زرند) می برند. جهت رقابت اقتصادی و شاید هم حسادت جاه طلبانه تجارت، برای پایین آوردن ارزش پول (سکه) سایر کشورها، بخصوص رومی ها که سکه های دارای الکتروم (مخلوط طلا و نقره) رواج داده بودند. با علم و آگاهی از عیار کامل طلا زرند در ضرب سکه شاهپوری استفاده کرده و به بازار جهانی عرضه می نمایند.

 

بنا به ادعای نویسندگان مذکور،  معدن طلای (زروند) آنقدر غنی بوده است که به علت دهلیزهای متعدد که بسیار طویل و عمیق در اعماق زمین قرار گرفته بودند،. برای کارگران به ازاء روزی دو ساعت کار، مزد کامل یک روز در نظر می گیرند. اما به جهت تنگ بودن دهلیزها و حفره های معدن، امکان ورود کارگران حتی تا انتها مقدور نمی گردد و کمبود اکسیژن آنها را دچار خفگی می کرده است. از این نظر برای رضایت اهورامزدا و آسیب نرسیدن به بندگان خدا، آن معدن را تعطیل و به حال خود رها می کنند. (البته از دلایل عدم موفقیت آنها از استخراج کامل، نبودن تجهیزات و نیز وسایل مدرن اکتشاف و استخراج امروزی بوده است.)

 

زراوند: این نام زیباترین کلمه است و ریشه در متون ادبیات فارسی قدیم دارد که در دورانی خاص به شهر زرند گفته شده است بطوریکه در روزگاران قدیم افراد فاضل و صاحب خرد نام زراوند را بر فرزندان خود که از نظر وجاهت جمال و نجابت اخلاق و نیز دارا بودن هنر مردمداری بوده و نسبت به سایر اولاد پسر ارجعیت داشته می گذاشتند و حتی او را به بهترین مقام های روحانی دوران خود انتخاب می کردند. نمونه آن که در اکثر کتب قدیمی بخصوص فرهنگ مرحوم دهخدا از آن یاد شده، پیری نرسی نام بوده که سه پسر داشته و نام پسری که ویژگی های ذکر شده را شامل می گردیده زراوند گذاشته است.

 

البته کلمه زراوند معانی دیگری نیز دارد که مهمترین آنها که با زروند و زرند هم خوانی داشته و هم معنی بوده مکان زر می باشد. (زرا) به معنی زر، (وند) به معنی مکان آمده که در مجموع به مکان زر گفته شده است. معنی دیگر زراوند که در کتاب اوستا آمده به محلی اتلاق می شده که در اطراف آن رودهای متعدد وجود داشته باشد. چنین معنی هم با توجه به موقعیت جغرافیائی زرند که هنوز هم بعد از گذشت قرنها، آثار و بقایای رودخانه ها، سیلاب ها و جویبارها که در گذشته به واسطه دامنه طویل رشته کوههای سر بفلک کشیده که در شرق زرند قرار گرفته اند مطابقت دارد.

 

آنچه تا نیم قرن گذشته مردم شهرستان به خاطر دارند رودخانه معروف ماهانی می باشد که به عقیده سالمندان، منشأ آن از شهر ماهان بوده و از طریق گاو خونی و بیابانهای جنوب شهر که به (دَق) معروف بوده و با عبور از جلگه و روستاهای جنوب غربی از وسط روستای شاهجهان آباد می گذشته است. رودخانه دیگری که از دامنه شرقی، آب آن در پشت سیل بند ذوب آهن جمع و روستاهای ابراهیم آباد، تاج آباد و زرند را تهدید می کرده از دلایل دیگر نامگذاری زراوند در دو سه قرن اخیر بوده است.

معنی دیگر زرآوند که در کتب تاریخی آمده با توجه به کلمه (آوند) ظرف طلا قید گردیده که تمام معانی مذکور حکایت از تنها اسم زیبا و سنتی زراوند است که به زرند می گفتند.

 

زرند در متون تاریخ: با تورقی اجمالی در کتب جغرافیا و نوشته های جغرافی دانان و تاریخ نویسان پس از اسلام، چنین بر می آید که زرند در سده های نخستین پس از ظهور اسلام یکی از بزرگترین و آبادترین شهرهای ایران مرکزی و جنوب شرقی بوده است. بدین معنی در منطقه کرمان که قسمت وسیعی از ایران کنونی را شامل می شده، زرند از ایالات حائز اهمیت بشمار می رفته است. یقیناً پیش از ظهور اسلام زرند دارای یک منطقه مسکونی پر رونق بوده است. حتی نقل شده است مسجد جامع کنونی این شهر که بر جای مسجد جامع کهن و قدیمی بنا شده، در طول تاریخ دهها بار تخریب و بازسازی شده است و قبل از اسلام آتشکده بوده که پس از اسلام مانند بسیاری از آتشکده های ایران به مسجد تبدیل گشته است.

 

یکی دیگر از اسناد مکتوب که کهن بودن شهر زرند را ثابت می نماید. جمله کوتاه یاقوت حموی جفرافی دان بزرگ اسلامی در قرن ششم و هفتم در کتاب معجم البلدان است که نگاشته: «زرند با حرکت فتحه در اول و دوم و نون ساکن و دال بدون نقطه شهری باستانی و بزرگ از شهرهای سرآمد کرمان است.» در دوران داریوش که کرمان مرکز یکی از ساتراپها بود، راه تجاری کرمان به خراسان از طریق زرند می گذشته است.

 

دلیل دیگر قدمت زرند وجود تعداد زیادی از روستاها و دهکده های قدیمی در منطقه می باشد که اسامی آنها از لغات باستانی اشتقاق یافته است. ژنرال سر پرسی سایکس افسر معروف انگلیسی که در سال ۱۸۹۰ میلادی (۱۱۸ سال قبل) به ایران سفر کرده، در کتاب خود (هشت سال در ایران) می نویسد: ناحیه زرند در صفحات تاریخ از قرن دوازدهم میلادی به این طرف که به حیطه تصرف ملک دینار غُز درآمد سابقه دار است، در قدمت آن تردید نمی رود و چون محل تقاطع جاده های مختلف است بطور حتم در یک ایامی حائز اهمیت بوده است.

 

آنطوری که در متون تاریخی و جغرافیایی قدیم استنباط می شود، از سال ۳۰۰ تا آغاز سال ۶۰۰ هجری قمری یعنی از قرن ششم و هفتم زرند شهری بزرگ و با عظمت بوده است. در قرن چهارم دارای شش دروازه بوده و در پایان قرن ششم آنگونه که در جامع التواریخ حسنی آمده بین ۵۰ تا ۲۰۰۰۰۰ نفر جمعیت داشته است. در سال ۵۸۳ هجری ملک دینار شهر زرند را به عنوان مقر اصلی انتخاب می نماید. اما قدیمی ترین ذکری که بر جای مانده و مربوط به قدمت زرند می باشد سالهای ۵۶۹ یا ۵۷۲ هجری یعنی تقریباً ۸۴۰ سال پیش در زمان سلاجقه کرمان است که زرند از موقعیت نظامی ویژه ای برخوردار بوده است. در قرن چهارم ابو علی محمد ابن الیاس حاکم کرمان دژ و قلعه ای عظیم در حصار زرند ساخت و در زمان شاهرخ خان افشار زرندی که در زمان حکومت نادر شاه افشار حاکم کرمان بوده، چون از مردم زرند بشمار می آمد در عمران و آبادانی شهر خود تلاش درخور شایسته انجام داد. مهمترین نکته ای که در متون کتب مختلف تاریخی در مورد زرند آمده و شاید هم در سایر شهرهای استان کم تر بوده، شهرنشینی مردم این شهر پیش از اسلام است. تمام این گفته ها حاکی از اعتبار شهر به عنوان یک واحد جمعیتی با اهمیت و اقتصادی شکوفا در قبل از اسلام می باشد.

 

بعضی از واژه های کنونی که هنوز هم در روستاهای اطراف زرند مانند: خیط، اسفند، جرجافک وجود دارد تاریخ شهرستان را به زمان های باستان قوت می بخشد. گذشته از این، گویا در دوران شاهان ساسانی در مرکز شهر، قلعه ای محاق در کنار خندقی ساخته می شود و اطراف شهر بوسیله برج و بارو محافظت می شده است.

 

بعد از اسلام یعنی از قرن چهارم هجری قمری به بعد، در متون تاریخ، از زرند به عنوان مجموعه ای از شهرهای ایالت یاد شده است. ابن حوقل در کتاب صوره الارض خود از زرند به عنوان شهری مستقل در شمال کرمان یاد کرده است. همین طور در سالهای ۳۰۰ قمری ابو الحسن ابراهیم اصطخری زرند را با نام شهر آورده است. بهرحال هر چه در کتب قدیم بیشتر نظر افکنده و تفحص کنیم، به کهن بودن شهر زرند بیشتر پی خواهیم برد.

 

زرند قبل از تاریخ: یکی از آثار بسیار با ارزش و نادر دنیا که اخیراً در زرند کشف و محرز گردیده و شگفتی کارشناسان و باستان شناسان را به همراه داشته است. پیدا شدن جای پای «دانیاسورها» در روستای ده علیرضا زرند می باشد.

 

جانورانی که متعلق به دوران ماقبل تاریخ بوده و دارای ۵ متر بلندی و ۸ تن وزن بودند. جای پای هیکل سنگین خود را در روی سطح ماسه سنگی که آثار امواج آب نیز بر آن محفوظ مانده است در کوهستانهای شرقی زرند بجا گذاشته اند. برای اولین بار گزارش کشف جای پای خزندگان عظیم الجثه و ترسناک مذکور، در سال ۱۹۶۹ میلادی توسط آقایان پروفسور «لاپارنت» استاد انستیتو زمین شناسی پاریس و دکتر داودزاده کارشناس ارشد سازمان زمین شناسی کشورمان انجام گرفت. زمین شناسان مذکور پس از تحقیق و پژوهش کامل، در زمینه کشف ردپای دانیاسورهای تریاس بالائی ـ ژوراسیک زیرین و میانی در منطقه شمال کرمان تحقیق خود را  را بر صحت رد پای جانوران مربوطه منتشر نمودند..

 

در ژولای همان سال (۱۹۶۹م) دو زمین شناس ایرانی شرکت ملی فولاد و آهن ایران، در دره نیزار شمال زرند، یک ردپای بزرگ با سه پنجه را کشف کردند و در پائیز سال مذکور، ردپای واضح دیگری در اطراف همان محل کشف گردید یک قالب گچی از ردپای مورد نظر تهیه گردید و در نمایشگاه بین المللی شرکت ملی فولاد و آهن آسیا در تهران ارایه،  سپس قالب مذکور به موزه زمین شناسی کشور تحویل گردید.

 

از ششم تا هجدهم آوریل ۱۹۷۰ میلادی در ادامه کاوشها، تیمی از کارشناسان کشورمان به اتفاق مجدد پروفسور «لاپارنت» در دره نیزار ۲۰ کیلومتری شمال زرند، دو لایه از ردپای دانیاسورها را شناسائی کردند. کمی بالاتر، پنج ردپای بزرگ دیگر برروی ماسه سنگها مشاهده شد.

 

در مرداد ماه ۱۳۷۲ شمسی حسین آنتیکی نژاد عضو هیئت علمی چینه شناسی و فسیل شناسی (تکامل زمین) به اتفاق پروفسور «ژیانگ ژیون» متخصص ردپا و آثار فسیلی دانشگاه پکن در دره ده علیرضا، لایه های حاوی ردپای دانیاسورها را یافته و در ادامه جستجو و تحقیق، موفق به تهیه گزارش آثار متعددی از ردپا می گردند که در زمستان ۱۳۷۴ شمسی به عنوان سمینار مقطع آموزشی دکترای تخصصی در دانشگاه تربیت معلم تهران با عنوان «ردپای دانیاسورها در شمال کرمان» ارائه و بر اساس تکمیل تحقیق حداکثر نمره پذیرفته گردید.

 

اثر تاریخی مذکور برای اولین بار در آمریکای شمالی و مغولستان کشف گردید. آن جانوران ترسناک ۷۵ میلیون سال قبل در آن کشورها می زیسته اند. بنابراین پیدایش اثر ماقبل تاریخ در زرند می تواند باعث تحولات جدیدی در بحث زمین شناسی شهرستان، استان و کشور گردد.

 

زرند و آثار دیگر ماقبل تاریخ: علاوه بر پیدایش آثار مهم جای پای دانیاسورها که مربوط به دوران ماقبل از تاریخ بوده و در روستای کوهستانی ده علیرضا کشف گردیده است، خوشبختانه در سالهای اخیر با همت و تلاش محققین و اساتید و نویسندگان محلی در جهت کسب اطلاعات بیشتر به راز و رمزهای نهفته تاریخی شهرستان، به اسرار جدید پی برده اند. که در اینجا به مختصری از یافته ها و کشفیات تازه آنها اشاره می شود.

 

یکی از پدیده های مردمان پیش از تاریخ، حجّاری کردن و یا به عبارت دیگر، کندن اشکال مختلف برروی دیوارهای صاف سنگی بوده است که نماد زندگی و عقاید مردمان آن دوران را نشان می دهد. در ۵۴ کیلومتری جنوب غربی زرند و در نزدیکی آبادی کوچکی به نام «حشیش» و در دره ای به نام بابندان رودخانه ای موجود است که به رودخانه محمدی معروف می باشد. در دیواره ی صاف رودخانه، از نزدیک بستر در ارتفاع سه متری مردم پیش از تاریخ، با حجاری نمودن و کند و کاری و به عبارتی خراش دادن در سطح صاف صخره مذکور، صحنه هایی از اعتقادات و معیشت مردم دوران قدیم خود را به نمایش گذاشته اند.

 

آنها با انجام چنین کاری دشوار، آنهم با نداشتن امکانات و نیز سایر وسایل حجاری، توانسته اند اشکال هفتاد نمونه ی حیوان را که بیشتر آنها نقش بز کوهی و انسان انتزاعی می باشد از خود بجا گذارند. چنین آثاری که مربوط به دوران پیش از تاریخ می باشد، مؤید کهن بودن شهرستان زرند را بخصوص در مناطق کوهستانی و خوش آب و هوا به ثبوت می رساند (شاید چنین آثاری در سایر روستاها و صخره های کوهستانی دیگر یافت شود.) یکی از دلایل اجتماعی زندگی کردن انسان های ماقبل تاریخ در مرحله نخست، وجود آب فراوان و استقرار موقعیت زیستگاهی و سکونت بوده است. لذا وجود رودخانه و یا چشمه می تواند از موارد مذکور باشد.

تصاویر زرند

zarand zarand5 zarand3 zarand2

zarand1