بخش اول نقش مبارزات روحانیون محلی و اعزامی در پیروزی انقلاب اسلامی (از ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۷)

صدای زرند، در جریان مبارزات روحانیون در دوره حکومت پهلوی تا پیروزی انقلاب اسلامی در زرند،  این قسمت نظر به فعالیت و مبارزات تعدادی از روحانیون مبارز بومی و غیر بومی در این منطقه و همچنین فعالیت تعدادی از روحانیون زرندی در دیگر شهرهای ایران، ابتدا به فعالیت روحانیونی پرداخته می‌شود که قسمت عمده فعالیت آنان در منطقه‌ی زرند و توابع بوده و سپس به فعالیت و نقش روحانیون زرندی در دیگر مناطق ایران اشاره خواهد شد.

 الف ـ مبارزات روحانیون در منطقه زرند

مبارزات حجت‌الاسلام سید احمد جعفری

شخصیت و نقش مرحوم حجت‌الاسلام سید احمد جعفری در زرند به دلیل سیادت، شجاعت و تهور، در جریان مبارزات مردم این ناحیه، بسیار سازنده و تعیین‌کننده بود. چرا که ایشان به رغم شدت دستگاه‌های

۱ـ حجت‌الاسلام جعفری فرزند مرحوم سید علی (۱۳۱۳ ش ۱۳۹۰ ش) در یکی از روستاهای کوه بنان به نام جِور متولد گردید. وی «در دوران کودکی، به مکتب‌خانه پا نهاد و تا سن ۱۰ سالگی قرائت قرآن، خواندن و نوشتن را آموخت. استعداد خارق‌العاده ایشان در فراگیری علوم رایج آن روز، استادان را دچار حیرت و تعجب نموده بود. اما بروز چشم درد و عدم بهبودی به رغم مراجعه به پزشکان مختلف، باعث گردید تا پس از مدت کوتاهی به طور کامل از بینایی هر دو چشم  محروم گردد. نقل شده است در همان ایام، در عالم رویا فرشته‌ای را به خواب دید، در مقام درخواست شفا از خداوند، به وی گفته شد که خداوند به جای دو چشم به او علم و حافظه‌ای سرشار عطا خواهد نمود.

شنیدن این مژده، او را به سوی فراگیری علم و حوزه‌های علمیه شهرهای کرمان، اصفهان و قم کشاند، به نحوی که تحصیل قریب به ۲۵ سال دروس خارج، فقه و اصول فقه، تفسیر قرآن، حکمت و تفاسیر مختلف از وی چهره‌ای برجسته و شاخص ساخت» (از زراوند تا زرند، ص ۲۹۰ تا ۲۹۴). نکته قابل توجه این که سید احمد جعفری در حد فاصله سال‌های ۱۳۲۸ تا ۱۳۳۰ ش، به پیشنهاد مرحوم حاج غنج علی افشار زرندی (دوست و هم کلاس مدرسه معصومیه کرمان) از شهر کرمان به زرند آمد، در اولین منبر در منزل کربلایی حسین یوسفی، تسلط و علم او باعث شگفتی اهالی گردید. اقامت دایمی ایشان به دلیل استقبال اهالی که منجر به ازدواج در زرند گردید، شجاعت و تهور در بیان سخنرانی‌های انتقاد‌آمیز ـ از حکومت پهلوی ـ ساده‌زیستی و صمیمت با اهالی، کمک به مستمندان، تدریس دروس دینی در مدرسه علمیه جعفریه زرند و … از وی شخصیتی متمایز و محبوب به وجود آورده بود.

شایان ذکر است مرحوم جعفری پس از عمری خدمت به اسلام و مردم این ناحیه در روز چهارشنبه سوم اسفند ۱۳۹۰ در سن ۷۷ سالگی فوت و در تشییع بی‌سابقه در قطعه شهدا زرند به خاک سپرده شد (مؤلف).

امنیتی و خفقان مأمورین ساواک، در تمام مراسم‌ها (راه‌پیمایی‌ها، سخنرانی‌ها و تظاهرات مردمی) در صف مقدم معترضین قرار می‌گرفت و به تعبیری نماد مبارزه، مقاومت و ایستادگی مردم زرند به شمار می‌آمد.

با توجه به بیماری سال‌های اخیر آقای جعفری، متاسفانه ایشان بسیاری از وقایع و حوادث آن دوران را فراموش کرده بودند، با این وجود و به رغم شدت بیماری، پیشینه مبارزات سیاسی و برخورد نیروهای امنیتی از دهه‌ی ۴۰ تا پیروزی انقلاب اسلامی را (در دوران حیات) طی دو مرحله این گونه نقل ‌نمودند:

«در سال ۱۳۴۶ ش. زمانی که به اتفاق حجت‌الاسلام آقا سید کاظم هاشمی فرزند مرحوم آقا سید حسن و دو پسر عمویشان آقا سید ابوتراب و آقا سید حسین هاشمی در مدرسه معصومیه‌ی کرمان مشغول تحصیل بودیم، مأمورین ساواک، مدرسه را محاصره و ما را بازداشت و به ساواک بردند. بعد از بازجویی مقدماتی، حدود دو سه روز بعد مرا آزاد نمودند. اما آن سه نفر را به زندان محکوم کردند. بعداً مشخص شد آقا سید کاظم علاوه بر تحمل زندان، تحت شکنجه شدید و ناجوانمردانه ساواک نیز قرار گرفته‌اند.

البته در آن ایام افراد غیر روحانی دیگری چون: عباس مظفری (خواهرزاده‌ی مرحوم حجت‌الاسلام حاج سید محمد و حاج سید رضا خوشرو) و مستقیمی نامی، که شغل آزاد داشتند، توسط مأمورین ساواک دستگیر شدند. در مدت کوتاه بازداشت، در ساواک با این افراد آشنا شدم. البته افرادی دیگری هم بازداشت شدند که اسامی آن‌ها را فراموش کرده‌ام.

در این ارتباط و به منظور اطلاع دقیق و بررسی بیشتر از تاریخ دستگیر شدن آقا سید احمد جعفری که توسط مأمورین ساواک در کرمان انجام گرفته بود، طی تماس تلفنی و گفتگو با حجت‌الاسلام والمسلمین آقا سید کاظم هاشمی، موضوع را این گونه بیان فرمودند: «در تاریخ ۱۷/۷/۱۳۴۶ ش. زمانی که به اتفاق دو پسر عمویم (آقا سید ابوتراب و آقا سید حسین) و آقای جعفری در مدرسه معصومیه‌ی کرمان در حال گذراندن دروس حوزه بودیم، توسط مأمورین ساواک دستگیر و به ساواک منتقل شدیم. یکی دو روز بعد، شادروان جعفری آزاد شدند، اما این جانب و دو پسر عمویم که از مبارزین فعال سیاسی با حکومت پهلوی بودیم، به بازداشتگاه منتقل شدیم. در بازداشتگاه با مبارزین دیگری چون: میرزا احمد نعمتی، داریوش مستقیمی، عباس مظفری و جلال کمالی که غیر روحانی بوده و شغل آزاد داشتند، آشنا شدیم. این افراد در خانه‌هایشان و یا در محل کسب و کارشان توسط مأمورین دستگیر شده بودند. ما هفت نفر در یک بازداشتگاه بودیم و بعد از چند روز، این جانب به اتفاق احمد نعمتی و داریوش مستقیمی به سه سال زندان محکوم و به تهران منتقل شدیم و در آنجا مورد شکنجه شدید مأمورین قرار گرفتیم. بقیه افراد یعنی آقا سید ابوتراب به تحمل ۵ ماه، آقا سید حسین به ۷ ماه و عباس مظفری به ۲۰ ماه زندان محکوم شدند».

انتقاد در قالب شعر

از دیگر مبارزات علنی حجت‌الاسلام جعفری با مفاسد و عوام‌‌فریب‌های حکومت پهلوی، به اوایل دهه ۴۰ بر می‌گردد. ماجرا از آنجا آغاز گردید:
«در سال ۱۳۴۰ ش. محمدرضا پهلوی، به منظور جلب توجه ملت ایران، به خصوص جامعه‌ی مذهبی و روحانیون، دستور ساختن یک درب جهت حرم مطهر حضرت امیرالمؤمنین حضرت علی (ع) را صادر نمود. پس از آن که درِ مذکور، توسط صنعت‌گران ماهر و مجرب کشورمان با نقوش طلاکاری و آئینه‌کاری ساخته شد، دو بیت شعر که سراینده‌ی آن مرحوم صادق سرمد بوده است، پس از پایان مراسم آئینه‌کاری، بر سر در حرم نصب ‌گردید. بدین مضمون:
گر در حرمت آئیـــنه‌ کاری کردم کاری نه سزای شهریاری کردم
تـا جلوه حـق ببینم انـدر رخ تو در پیش رخت آئینه‌ داری کردم

 
مرحوم جعفری در واکنش به عوام فریبی محمد رضا پهلوی و تظاهر به دین‌داریش مبنی بر نصب این شعر بر سر در حرم مطهر حضرت علی (ع) در شش بند ابیاتی این گونه سرودند:

 
اگر آئیـنه‌ صد یا صـد هزار است همه عکس رخ، آن یک نگار است
نه هر حَیوان صفت، آئینه‌ دار است که از آئینه‌، مقصد روی یار است
جمال یار هر دم آشکار است
چو از دل هر تعلق را زدودی
چه قدرت‌ها، که در مستی غنودند که با حق سال‌ها، زور آزمودند
خوشی‌ها، عیش‌ها، بی حد نمودند چنان بر خاک ذلت، چهّره سودند
که گویی در جهان هرگز نبودند
الا بُعد الَعادٍ قوم هُودی
زمین از مــــــردم، ناپاک شد پاک به دندان طبیعت، خورد مسواک
بود حق سیل و، باطل خار و خاشاک ندارد مرد حق، از غیر حق باک
که دریا را نیالاید کفی خاک
به حق برپاست، هر بود و نبودی

توکز، درگاه یکتـــا عار داری؟ هزاران در چرا، سر می‌سپاری؟
زکثرت کن، سوی وحدت گذاری وگرنه طعمه هر لاشه خواری؟
به پیش هر کس و ناکس به خّواری
مــــداوم در رکوعی یا سجودی؟
چه شد آن قصــرهای بس مجلل چه شــد تخت زر و تاج مکلل؟
چـه شـد جام می و موی مسلسل بدن‌ها شد بــــه هیزم‌ها مبدل
عمل‌ها شد به آتـش‌ها ممثل
که دوزخ از عمل باشد نمودی
خـوشا دلبـر، خوشا، نای غم انگـیز خوشا جامی، که از می‌گشته لبریز
که از خاطر برد، جز دوست هر چیز خوشا بلبل، به شاخ گل دلاویز
که گوید جعفری خود از میان خیز
که با دلبر کنی گفت و شـــنودی

 
در همین سال (۱۳۴۰ ش.) که مرحوم حاج شیخ محمد تقی فلسفی (خطیب و واعظ معروف) از حجت‌الاسلام سید احمد جعفری دیدن نموده بودند، شعر مذکور را به شهر مقدس قم می‌برند و در ماه مبارک رمضان در جلسه‌ای که با حضور طلاب در مسجد اعظم قم برپا بود، ضمن خواندن شعر، از استاد، به عنوان الگوی واقعی تبلیغ و اشاعه مذهب نام می‌برد ».

دستگیری در زرند

مرحوم جعفری در خصوص دومین مرحله دستگیری خود نقل نمود: «دومین دستگیری این جانب در زرند حدود اواخر دهه‌ی ۴۰ صورت گرفت، یعنی قبل از آن که زرند را محل سکونت دایم انتخاب نمایم.

 
جریان از این قرار بود که در آن زمان از طرف تعدادی از افراد به ویژه مرحوم آقا وهاب کریمی ـ متولی موقوفه بازار وکیل زرند ـ جهت انجام وعظ و خطابه در ایام محرم و صفر به زرند دعوت می‌شدم و در حسینیه‌ی بازار و در خانه چند نفر دیگر منبر می‌رفتم.

 
یک روز عصر که در خانه‌ی مرحوم اکبر ایرانمنش معروف به تاجر اکبر ـ که گویا چند روز قبل فوت نموده ـ حضور یافتم، قبل از این که به منبر بروم، خبر آوردند خانه‌ توسط مأمورین پاسگاه ژاندارمری زرند محاصره شده است. دقایقی بعد رئیس پاسگاه نزد من آمد و خواست تا به اتفاق به پاسگاه برویم.
با اطلاع حاضرین از قضیه، تعدادی افراد چون: مرحوم آقا وهاب کریمی، مرحوم آقا شیخ حسین اثنی‌عشری و مرحوم اکبر ایرانمنش (بانی جلسه) همراه این جانب به پاسگاه آمدند. در آنجا رئیس پاسگاه گفت: از کرمان حکم رسیده که شما تبعید و ممنوع‌المنبر هستید! در توضیح بیشتر ادامه داد: شما به کرمان تبعید شده‌اید و هم اکنون با وسیله‌ای که آماده است شما را به کرمان می‌فرستیم و در خصوص ممنوع المنبر شما بیشتر در زرند تأکید شده است.

 
بعد از قرائت حکم ارسالی توسط رئیس پاسگاه زرند، مرا به کرمان فرستادند. حدود یک سال و نیم بعد، با توصیه‌ی مرحوم آیت الله سید محمدرضا مدنی به رئیس هنگ وقت، ممنوع‌المنبر بودن و تبعید این جانب لغو گردید. آن روز به اتفاق حجت‌الاسلام حاج غلام‌حسین فلاح به هنگ رفتیم تا لغو حکم را دریافت کنم.
رئیس هنگ، به آقای فلاح گفته بود به من بگوید: مواظب زبانم باشم! بعد از آن که این حرف را شنیدم، به ایشان گفتم: اگر می‌توانستم مواظب زبانم باشم، سر و کارم به ادارات امنیتی و اطلاعات نمی‌افتاد ».

در ارتباط با مبارزات مرحوم سید احمد جعفری و گزارشاتی که مأمورین ساواک زرند از ایشان به مقامات امنیتی ارسال داشتند، آقای شیخ جواد ترک‌زاده سلیمان‌آبادی در خاطرات خود آورده: «بر اساس اسناد و مدارک موجود در سازمان‌های اسناد کشور موجود، وی تنها روحانی مبارز و با شهامت زرند بود که از اوایل دهه‌ی ۴۰ بدون ترس و یا واهمه‌ای به افشاگری حکومت پهلوی پرداخت و به روشنگری اهالی اقدام نمود.

حدود ۲۰ سال پیش در یکی از حوزه‌های سازمان امنیت کشور به خدمت مشغول بودم. بر اساس عرق و تعلق شدیدی که به شهر و زادگاه خود یعنی زرند داشته و دارم و نیز حس کنجکاوی به پرونده مربوط به شهر زرند و استاد جعفری، در آن پرونده گزارشات متعدد ساواک زرند دیدم. در بین آن همه گزارشات، فقط یک مورد که عرض می‌شود در خاطرم مانده: در سال ۱۳۴۳ ش. ساواک زرند، گزارشی به مافوق خود ارسال داشته بود، مبنی بر این که آقای جعفری از روحانیون ناراحت و مخالف حکومت، شب گذشته در منزل شخصی به نام [مرحوم] حسین جباری معروف به حسین عباس، واقع در کوچه‌ای در خیابان شاه (روبروی پست خانه ـ خیابان اسدآبادی فعلی) منبر رفته و سخنرانی کرده. وی مطالبی در مورد مبارزات و تبعید آقای خمینی (ره) بیان داشته است. از آنجایی که روحانی فوق‌الذکر در بین اهالی از احترام و نفوذ کامل بالایی برخوردار می‌باشد، پیشنهاد می‌شود تا از وی تعهد کتبی گرفته شود که از بیان این گونه مسائل بر روی منبر و سخنرانی‌هایش خودداری نماید.

مسئولین مافوق دستگاه امنیتی، جواب ساواک را بدین شرح گزارش داده بودند: با رعایت جوانب امر و جلوگیری از تحریک عواطف مردم، ضمن احترام به روحانی ذکر شده در گزارش شماره فلان هم قید گردیده که تذکرات لازم به وی داده شود. پس از انجام اقدامات شایسته، نتیجه را جهت انعکاس به مافوق این اداره گزارش نمائید. بعد از آن که گزارشات، به ویژه گزارش سال ۱۳۴۳ ش. را که به خاطر دارم، خواندم، به این نتیجه رسیدم که مبارزات آقای جعفری از همان روزهای اولیه که به زرند آمده، در منازل، مساجد و تکایا، تا پیروزی انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ ش.ادامه داشته است، به طوری که نهضت بزرگ انقلاب مردم زرند، مدیون فداکاری‌ها و تلاش ایشان می‌باشد ».